Chu trình chính sách công là gì?
Chu trình chính sách là gì? Quá trình chính sách là gì? Quy trình hoạch định chính sách là gì? Có sự giống và khác nhau giữa các “khái niệm” này không?
Cho đến giờ thì chinhsach.vn cũng chưa có bài viết nào đi sâu trả lời cho những câu hỏi trên (theo nghĩa là đi tìm những “ẩn ý”, hay “triết lý” nếu có cho việc xuất hiện các thuật ngữ có vẻ khác nhau này).
Bài viết ngắn này cũng chỉ dừng lại ở những nhận định chủ quan, bề mặt và có tính gợi mở dành cho các bạn mới tìm hiểu, nghiên cứu chính sách công mà thôi.
Chu trình chính sách công hay Quá trình (quy trình) chính sách hay Quy trình hoạch định chính sách chỉ là những cách gọi khác nhau để diễn tả về cách thức, các giai đoạn mà chính sách công được làm ra cho đến khi chấm dứt, đó là:
(1) Phát hiện vấn đề nảy sinh đời sống xã hội – Xác định vấn đề chính sách;
(2) Đưa vào chương trình nghị sự, hay lập chương trình nghị sự;
(3) Tìm kiếm, đề xuất các giải pháp – các lựa chọn chính sách; (Cũng có trường hợp gộp với giai đoạn (1), hoặc gọi riêng đây là giai đoạn phân tích chính sách).
(4) Chính sách được chấp nhận thông qua – Thông qua chính sách;
(5) Thực thi chính sách;
(6) Đánh giá và (có thể) kết thúc chính sách.
Những lưu ý
– Điểm đáng chú ý là trong giai đoạn (3) Đề xuất giải pháp/lựa chọn chính sách (và có thể nhiều học giả sẽ gộp luôn cả (1), (2) và (3), hoặc gộp cả 4 giai đoạn đầu tiên của chu trình chính sách để cùng) diễn tả việc làm ra một (dự thảo) chính sách hoàn chỉnh, với rất nhiều khái niệm được sử dụng (với ý nghĩa tương tự nhau), đó là: Hình thành chính sách/ Thiết kế chính sách/ Xây dựng chính sách/ Hoạch định chính sách/ Làm chính sách…);
– Có thể có những nghiên cứu phân chia “vòng đời” chính sách công theo 6 giai đoạn như trên (hay tương tự);
– hoặc rút ngắn thành 5 giai đoạn (chẳng hạn, đưa việc xác định vấn đề vào chung với việc lập chương trình nghị sự), và thứ tự hay tên gọi các giai đoạn có thể khác nhau, ví dụ như việc tách riêng thành 2 giai đoạn với tên gọi là (3) Hình thành chính sách, với (4) Thông qua chính sách;
– hoặc thậm chí chia nhỏ thành nhiều hơn 6 giai đoạn, ví dụ như có cả việc Đánh giá chính sách trước khi được thông qua, giai đoạn xem xét/đánh giá về ngân sách công dành cho việc triển khai thực thi chính sách nếu được thông qua…
Có thể thấy, dù phân chia thế nào, những “thuật ngữ” này cũng đều nhằm diễn tả/mô tả quá trình với những giai đoạn quan trọng mà chính sách công hình thành, thông qua và thực thi trong cuộc sống thực tiễn.
Quá trình/chu trình này được thống nhất là có sự lặp lại/khép kín/mang tính liên tục là để nhấn mạnh theo nghĩa: một chính sách sau khi được triển khai Thực thi thì sẽ được Đánh giá và từ đó, lại thấy được những vấn đề mới phát sinh và đòi hỏi phải có giải pháp mới, dẫn đến hình thành chính sách mới (hoặc là sự sửa đổi, bổ sung những chính sách hiện có cho phù hợp với điều kiện mới). Như vậy thì việc kết thúc, chấm dứt hoàn toàn một chính sách trên thực tế sẽ ít hơn (thường là những giải pháp được quy định cụ thể để điều chỉnh một lĩnh vực cụ thể) nếu so với việc sửa đổi, bổ sung và ban hành những chính sách “được làm mới”.
Một điểm lưu ý nữa là vẫn có những “phê bình” là chu trình này lại thực ra không liên tục, có sự cắt khúc và mang tính “cơ học” giữa các giai đoạn. Có nghĩa là việc phân chia thành các giai đoạn như trên không diễn tả được sự vận động liên tục, tương tác lẫn nhau của các chủ thể tham gia vào quy trình hoạch định chính sách này.
Tuy nhiên, nếu muốn “vẽ ra” được một sơ đồ thể hiện được sự “liên tục” theo yêu cầu thì sẽ phức tạp hơn rất nhiều, và chúng ta sẽ khó có được một quy trình chính sách công với những giai đoạn đơn giản, trực quan và dễ hiểu, làm sự khởi đầu cho nghiên cứu khoa học chính sách.
Nguyễn Anh Phương
[…] Tuy nhiên, về mặt lý thuyết, cần phân biệt rất rõ: khi nào hoạch định chính sách được hiểu như là một giai đoạn như nói trên; và khi nào, với ý nghĩa là một quá trình (policy making process), bao gồm các giai đoạn khác nhau trong chu trình chính sách. […]